بیماری منقار و پر طوطی یا PBFD (Psittacine Beak and Feather Disease) یکی از بیماری های مهم طوطی سانان است که می تواند باعث نگرانی صاحبان این پرندگان زینتی باشد. PBFD در طوطی ها رایج بوده و با عنوان ایدز پرنده یا Bird Aids نیز شناخته می شود. نکته مهم این است که این بیماری قابل انتقال به انسان نمی باشد.
عامل این بیماری ویروسی است که سیستم ایمنی بدن پرنده، منقار و پر را درگیر می کند. این بیماری میان همه خانواده طوطی سانان مشترک است. این ویروس از خانواده Circovirus ها بوده و نخستین بار در سال ۱۹۷۵ توسط دامپزشکان استرالیایی کشف شد. بیشترین ابتلا به PBFD در طوطی های استرالیایی بخصوص کاکاتو ها (Cockatoo) مشاهده می شود ولی طوطی هایی همچون باجریگار , طوطی خاکستری آفریقایی، مرغ عشق، لوریکیت، اکلکتوس و… نیز به آن مبتلا می شوند.
PBFD بیماری ویروسی واگیر دار است که سرعت انتشار بالایی دارد و به راحتی از طریق هوا جا به جا می شود و در اصطلاح airborne virus است .این بیماری از طریق استنشاق، محتویات چینه دان، ترشحات چشم و اشک طوطی، ذرات پر و گرد و غبار حاصل از مدفوع خشک شده آلوده به ویروس، ظروف آب و غذای پرنده آلوده به ویروس،گرد پر طوطی آلوده و حتی از طریق لباس انسان به راحتی پرنده منتقل می شود. احتمال انتقال ویروس از طریق مادر به تخم طوطی نیز وجود دارد. از زمان مواجه با ویروس تا بروز علائم ممکن است بین سه هفته تا چند سال به طول انجامد.
این بیماری دارای سه فرم حاد، فوق حاد و مزمن است.
فرم حاد
معمولاً در طوطی‌های جوان ایجاد می‌شود. علائم بیماری معمولاً در پرهای ریز و کرکی طوطی ظاهر می‌شود. در این حالت پرهای ریز در حال رشد خراب می‌شوند و دور پرهای جدید خط‌های مدوری ایجاد خواهد شد. از دیگر علائم فرم حاد این بیماری می توان به کم شدن اشتها، ریختن و شکستن پرها، خونریزی و درد در محل شکستگی پر، غیر طبیعی بودن پرها و در نهایت مرگ پرنده اشاره کرد.
فرم فوق حاد
فرم فوق حاد این بیماری معمولا در طوطی های خیلی جوان بروز می کند و علامت های متغیر پیچیده ای دارد. در این فرم بیماری اغلب علائمی در منقار و پر طوطی ها مشاهده نمی شود. پرندگان مبتلا اغلب افسرده و بی اشتها هستند و علائمی چون انتریت یا ذات الریه در آن ها مشاهده شود. این پرندگان در نهایت بدون نشانه ای در پر و منقار می میرند.
فرم مزمن
فرم مزمن این بیماری معمولا در پرندگان مسن دیده می شود. در این پرندگان کرک ها نخستین بخش هستند که تحت تاثیر قرار می گیرند. پرهای حیوان به شدت حساس و شکننده می شود و ممکن است در ناحیه رویش پر خونریزی رخ دهد.
با آسیب دیدن فولیکول پرها بدن پرنده قادر به ساختن پرهای جدید طبیعی نخواهد بود. پرهای اولیه ،ثانویه، دم و تاج دچار مشکل شده و به مرور پوست برهنه بدن پرنده در معرض دید قرار می گیرد. پرهای جدیدی که بعد از ریختن جایگزین می‌شوند پلاسیده و دفرمه هستند و تغییر رنگ در پرهای جدید کاملا مشهود است. همچنین ممکن است شاهد نقاط فرورفته یا نامنظم بروی منقار باشیم ویا نقاط نکروزشده در منقار بالایی مشاهده شود. دفرمه شدن و بلند شدن منقار طوطی، شکستن نوک طوطی، دفرمه شدن و زخم شدن ناخن طوطی نیز جز علائم مزمن این بیماری است
پرنده آلوده به فرم مزمن بین چند ماه تا چند سال می تواندزنده بماند. در این حالت پرنده روز به روز ضعیف‌تر و افسرده‌تر می‌شود که شرایط بسیار سختی برای صاحب پرنده و طوطی خواهد بود. در نهایت ممکن است پرنده در اثر ابتلا به عفونت های ثانویه ازبین برود.
قابل ذکر است که بارها پیش آمده است که علائم ویروس در فرم مزمن و حاد با علائم پرکنی اشتباه گرفته شده است. برای اطمینان از بروز بیماری می توان از تست های آزمایشگاهی بهره برد.
