بیماری توکسوپلاسموز یکی از شایعترین عفونتهای انگلی در جهان است که بسیاری از انسانها و حیوانات از جمله گربهها میتوانند به آن مبتلا شوند. این بیماری اغلب بیعلامت است، اما در برخی شرایط، بهویژه در دوران بارداری، میتواند خطراتی جدی ایجاد کند. به دلیل شیوع بالای گربه دوستی و حضور گربههای خانگی و خیابانی، در سالهای اخیر توجه زیادی به نقش گربهها در انتقال این انگل جلب شده است. با این حال، بسیاری از باورهای رایج میان مردم نادرست یا اغراقآمیز هستند. در این مطلب، تلاش میکنیم تصویری علمی، دقیق و در عین حال ساده از این بیماری ارائه دهیم.
توکسوپلاسما چیست؟
توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondi) یک انگل تکسلولی است که چرخه زندگی پیچیدهای دارد. این انگل میتواند در بدن حیوانات مختلف، از پرندگان گرفته تا پستانداران، وجود داشته باشد؛ اما گربهها تنها میزبان نهایی این انگل هستند. به این معنا که تنها در بدن گربههاست که انگل میتواند شکل تکثیری خاصی به نام اووسیت تولید کند و آن را از طریق مدفوع دفع نماید.
پس از دفع، اوسیستها برای حدود یک تا پنج روز نیاز به زمان دارند تا در محیط بهاصطلاح «رسیده» شوند و قابلیت آلوده کنندگی پیدا کنند. این نکته یکی از مهمترین جوانب پیشگیری از بیماری است که در ادامه به آن میپردازیم.
چگونه گربه به توکسوپلاسما مبتلا میشود؟
گربهها معمولاً با خوردن این موارد آلوده میشوند: جوندگان یا پرندگانی که انگل را در بدن خود دارند، گوشت خام یا نیمپز، تماس با محیط آلوده به اوسیست رسیده. گربه پس از ابتلا، برای مدت کوتاهی معمولاً چند هفته اووسیست دفع میکند. نکته مهم این است که بسیاری از گربهها فقط یکبار در طول عمر خود دفع انگل دارند و پس از آن ایمنی نسبی پیدا میکنند.
روشهای انتقال توکسوپلاسما به انسان
برخلاف تصور رایج، تماس ساده با گربه یا نوازش آن معمولاً باعث انتقال توکسوپلاسما نمیشود. انتقال انگل به انسان از مسیرهای زیر ممکن است:
۱. مصرف غذاهای آلوده (شایعترین مسیر): مصرف فرآورده های خام مثل گوشت خام یا نیمپز، بهویژه گوشت گوسفند و بز، سبزیجات و میوههای نشسته، نوشیدن آب آلوده می توانند به راحتی و به سرعت موجب انتقال انگل توکسوپلاسما به انسان شوند.
۲. دستزدن به خاک آلوده: مواردی مانند باغبانی بدون دستکش، بازی کودکان در خاک آلوده، دستزدن به مدفوع گربه بدون رعایت بهداشت می توانند ریسک ابتلا به این انگل را افزایش دهند.
۳. انتقال از مادر به جنین: اگر مادر برای اولین بار در دوران بارداری آلوده شود، احتمال انتقال به جنین وجود دارد.
نکته مهم درباره گربه خانگی
گربهای که داخل خانه زندگی میکند، غذای پخته میخورد، شکار نمیکند، و معاینات منظم دارد تقریباً ریسک بسیار ناچیزی برای انتقال بیماری دارد.
آیا توکسوپلاسما باعث سقط جنین میشود؟
بله، در برخی شرایط خاص توکسوپلاسموز میتواند سبب سقط جنین یا آسیبهای جدی به جنین شود؛ اما شرایط این اتفاق کاملاً مشخص است.
تنها زمانی خطرناک است که: زن باردار برای نخستین بار در دوران بارداری به انگل مبتلا شود.
اگر فرد قبل از بارداری به توکسوپلاسما مبتلا شده باشد، معمولاً ایمنی پیدا میکند و خطر خاصی جنین را تهدید نمیکند.
خطرات احتمالی برای جنین شامل:
سقط جنین، زایمان زودرس،مشکلات چشمی، آسیبهای عصبی یا مغزی، بزرگشدن کبد و طحال
احتمال انتقال در ماههای مختلف بارداری
- سهماهه اول: احتمال انتقال کم است، ولی اگر منتقل شود، عوارض شدیدتر است.
- سهماهه دوم: احتمال انتقال بیشتر میشود، ولی شدت علائم ممکن است متوسط باشد.
- سهماهه سوم: احتمال انتقال بسیار بالا میشود، اما معمولاً علائم خفیفترند.
علائم توکسوپلاسموز در انسان
در بیشتر افراد سالم، این بیماری بدون علامت یا با علائم خفیف شبیه سرماخوردگی بروز میکند، مانند: تب خفیف، تورم غدد لنفاوی، خستگی، درد عضلانی. اما در افراد با نقص سیستم ایمنی ، بیماری میتواند شدید باشد.
آیا زندگی با گربه برای زنان باردار خطرناک است؟
زندگی با گربه بهخودیخود خطرناک نیست؛ خطر اصلی از محیط آلوده یا مصرف غذای آلوده میآید. رعایت چند نکته ساده کافی است تا خطر تقریباً صفر شود:
نکات ایمنی برای زنان باردار
- جعبه خاک گربه را شخص دیگری تمیز کند.
اگر مجبورید خودتان تمیز کنید، دستکش بپوشید و پس از آن دستها را با آب و صابون بشویید. - خاک گربه را هر روز عوض کنید.
اوسیست انگل حداقل یک روز نیاز دارد تا عفونی شود. - از خوردن گوشت خام و نیمپز پرهیز کنید.
- سبزیجات و میوهها را کامل بشویید.
- به گربه خود غذای خام ندهید.
- با گربههای خیابانی، کودکان و خانمهای باردار باید کمتر تماس نزدیک داشته باشند.
گربهها کمتر از آنچه تصور میکنیم عامل انتقال هستند
بسیاری از مردم تصور میکنند که داشتن گربه به معنای مواجهه حتمی با توکسوپلاسماست، اما واقعیت چیز دیگری است:
- گربه تنها در چند هفته ابتدای آلودگی دفع انگل دارد.
- اوسیست تازه دفعشده فوراً مسری نیست.
- تماس مستقیم با گربه (نوازش، بغل کردن، خوابیدن کنار گربه) بهندرت موجب انتقال میشود.
- غذاهای آلوده سهم بسیار بیشتری در ابتلا دارند.
به همین دلیل، زنانی که گربه دارند، در صورت رعایت بهداشت، معمولاً خطر بیشتری از سایر افراد ندارند.
تشخیص توکسوپلاسموز
برای تشخیص آلودگی یا تعیین اینکه عفونت قدیمی است یا جدید، از آزمایش خون (ایمونولوژی) استفاده میشود. پزشکان متخصص زنان یا عفونی بعد از بررسی نتایج تصمیم میگیرند که آیا نیاز به درمان یا پیگیری بیشتر وجود دارد یا خیر.
پیشگیری از توکسوپلاسموز؛ بهترین راهکار
پیشگیری از توکسوپلاسما بسیار ساده است، گوشت کاملاً پخته مصرف کنید، سبزیجات و میوهها را بهخوبی بشویید، پس از تماس با خاک، حتماً دستها را بشویید، گربه را با غذای تجاری یا پخته تغذیه کنید، فضولات گربه را روزانه تخلیه کنید.
جمعبندی
توکسوپلاسما یکی از بیماریهای مشترک انسان و حیوان است که اگرچه میتواند در دوران بارداری جدی و خطرناک باشد، اما با رعایت اصول ساده بهداشتی بهراحتی قابل پیشگیری است. برخلاف باور عمومی، گربهها نقش کمتری از آنچه تصور میشود در انتقال این انگل دارند و در بیشتر موارد، منبع اصلی ابتلای انسان غذاهای آلوده است.
اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید و گربه نگه میدارید، لازم نیست نگران باشید. کافی است اصول بهداشتی ساده را رعایت کنید و در صورت نیاز با پزشک مشورت نمایید. زندگی با گربه میتواند همچنان لذتبخش و بیخطر باشد.
