صنعت اسب داری در کشور ما به شکل روزافزون در حال پیشرفت و گسترش است. در این شرایط افزایش بروز بیماریهای مختلف هم دور از انتظار نیست. همین هم لزوم افزایش آگاهی را نسبت به بیماری ها، روش های کنترل مناسب و درمان نوین، روشن میکند.
معرفی بیماری رینوپنومونی (Rhinopneumonitis) ویروسی اسب
یکی از مهم ترین بیماریهای اسب ها، بیماریهای عفونی-ویروسی هستند که از میان آنها هرپس ویروس ها به دلیل گستردگی جهانی و تنوع بیماری هایی که ایجاد میکنند؛ از خطرناک ترین عوامل بیماری زای تک سمیان هستند. هرپس ویروسهای تیپ ۱ و ۴ عامل بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب و مهمترین علت خسارات اقتصادی در صنعت تک سمیان میباشند.
علائم بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب
آلودگی با هرپس ویروس تیپ ۴ تک سمیان عمدتا منجر به بروز فرم تنفسی بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب میشود در حالی که تیپ ۱ این ویروس بیشتر منجر به سقط جنین، بیماری عصبی و مرگ و میر نوزادان نیز می شـود.
نشانه های بالینی ناشی از ابتلا به این ویروس شامل موارد زیر است:
- تب
- سرفه
- افسردگی و دپرشن
- بی اشتهایی
- ترشح از بینی
- کونژونکتیویت (التهاب ملتحمه چشم)
به علاوه سقط جنین و مرده زایی نیز محتمل است. در ایران بیشتر فرم تنفسی بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب رایج است و سقط با هرپس ویروس ها رایج نیست.
خسارت اقتصادی ناشی از ابتلا به بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب
هرپس ویروس اسب ها از چند راه مختلف بر اقتصاد اثر سوء میگذارد:
- عوارض مستقیم بالینی در اسب ها (بیماری تنفسی، سقط و فلجی)
- این بیماری واگیردار است و با درگیری یک اسب، تعداد زیادی از اسب هایی که در ارتباط با اسب بیمار بوده اند، آلوده میشوند و همین امر تلفات و هزینه درمان را افزایش میدهد.
- اسب بیمار قادر به تمرین کردن نیست، بنابراین زمان تمرین از دست میرود و احتمالا نتیجه مطلوب در مسابقات حاصل نمیشود. همچنین با مثبت شدن تست موارد مشکوک ممکن است سازمان دامپزشکی اسب داری را قرنطینه و مسابقات را لغو کند.
- هرپس ویروس‌ها عفونتهای نهفته یا خاموش ایجاد میکنند. در عفونت های خاموش حیوان به مدت طولانی و بدون بروز علائم بالینی ویروس را دفع میکند و آن را از نسلی به نسل دیگر انتقال میدهد. در نتیجه با کاهش سطح ایمنی و وارد آمدن هر گونه استرس به اسب امکان فعال شدن مجدد و عود مجدد بیماری وجود دارد.
بیماری بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب چگونه تشخیص داده میشود؟
دقیق ترین روش تشخیص و تفریق هرپس ویروسهای تیپ ۱ و ۴ تک سمیان، real-time PCR TaqMan است. این روش آزمایشی تخصصی است و باید توسط مراکز پیشرفته انجام شود.
آیا بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب درمان دارد؟
هیچ درمان تخصصی‌ای برای این بیماری وجود ندارد. اگر اسب سطح ایمنی بالایی داشته باشد، حتی در صورتی که به عفونت نهفته مبتلا باشد آن را بروز نمیدهد و اسب های دیگر را مبتلا نمیکند. بنابراین بهتر است سطح ایمنی اسب را بالا نگه دارید. میتوانید به این منظور از داروی طبیعی ایمونوپروپوفیت بهره ببرید. همچنین در صورت بروز هر عامل استرس زایی، آن را مدیریت کنید و استرس اسب را پایین بیاورید.
● درمان اسبهای مبتلا به فرم تنفسی
- استراحت دادن و تیمار از حیوان برای پیشگیری از عفونت ثانویه باکتریایی
- تجویز داروهای تب بر در صورت بالا بودن تب (بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد)
- استفاده از داروی ایمونواکینامول به منظور تقویت سیستم ایمنی و دستگاه تنفسی
در صورتی که عفونت باکتریایی پیش نیاید، فرم تنفسی بیماری در عرض ۵-۲ روز بهبود پیدا میکند.
● درمان اسبهای مبتلا به فرم عصبی
- جبران آب بدن از طریق مایع درمانی
- رساندن مواد غذایی به حیوان از طریق لوله بینی- معدی یا داخل رگی
- تجویز داروهای ضد التهاب، ضد ویروس و آنتی بیوتیک
این فرم بیماری پیش آگهی چندان خوبی ندارد.
همانطور که گفتیم، رینوپنومونی ویروسی اسب ها واگیر دارد و بایستی اسبهای مبتلا به این بیماری و اسب هایی که در تماس با حیوانات مبتلا بوده اند را از سایر اسبها جدا کنیم. استفاده از دستکش، چکمه و پوشیدن روپوش است. حداقل تا هفت روز پس از برطرف شدن علائم بیماری اسب را به کار نگیرید. اسکان بیماران در اصطبل هایی با تهویه هوا مناسب تاثیر بسیار خوبی در بهبود حیوان دارد.
آیا بیماری رینوپنومونی ویروسی اسب در ایران وجود دارد؟
مطالعاتی که بر اسب های استان های مختلف (استان گلستان، تهران و آذربایجان غربی) نشان میدهد که بین ۴ تا ۸۰ درصد اسب ها از نظر هرپس ویروس تیپ ۴ تک سمیان مثبت بوده‌اند.بنابراین توجه به برنامه‌های کنترل و پیشگیری در مورد انتشار این ویروس باید مد نظر قرار گیرد.
روش های انتقال رینوپنومونی ویروسی اسب
بیماری رینوپنومونی اسب، به صورت مستقیم (تماس اسب ها با هم) و غیرمستقیم (تماس اسب با ابزار یا افراد آلوده) منتقل میشود. متاسفانه این ویروس به طور معمول در محیط باقی می ماند اما میتوان با ضدعفونی های معمول آن را از بین برد.
برای پیشگیری از شیوع هرپس‌ویروس‌ها چه کار کنیم؟
برای پیشگیری از شیوع هرپس ویروس بهتر است موارد زیر را رعایت کنید:
- واکسیناسیون
- مدیریت و بهینه سازی شرایط نگهداری اسبها
- ایجاد فاصله بین اسبهای بیمار و سالم
- قرنطینه کردن اسبهای جدید (حداقل ۱۴ تا ۲۱ روز)
- نظافت و ضدعفونی منظم اصطبل‌ها، تجهیزات و وسایل حمل و نقل اسبها
به عنوان بخشی از مدیریت سلامت اسبها، بهتر است نشانه‌های اولیه بیماریهای ویروسی مانند تب، کاهش اشتها، ترشحات بینی و بی‌حالی را بشناسید و به محض مشاهده آن ها به دامپزشک معتمد خود اطلاع دهید.
