سگ‌ها هم مانند انسان‌ها ممکن است به انواع مشکلات سلامتی دچار شوند که برخی از آن‌ها ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها هستند و شدت‌شان از موارد خفیف تا شدید متفاوت است. بیماری‌های رایج در سگ‌ها شامل عفونت‌های ویروسی مانند پاروویروس و دیستمپر، بیماری هاری، عفونت‌های انگلی مثل کرم قلب و مشکلات پوستی ناشی از کنه‌ها مانند جرب دمودکس می‌شود. این مشکلات می‌توانند نشانه‌هایی مانند مشکلات گوارشی، تنفسی یا عصبی ایجاد کنند. برای نمونه، پاروویروس اغلب دستگاه گوارش و سیستم ایمنی توله‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، در حالی که دیستمپر می‌تواند چندین سیستم بدن از جمله تنفس و اعصاب را درگیر کند و اغلب خطرناک است. همچنین، برخی بیماری‌ها مانند هاری می‌توانند به انسان هم منتقل شوند و بدون مداخله به موقع، عواقب جدی دارند. حفظ بهداشت، واکسیناسیون دوره‌ای و تقویت مقاومت بدن سگ از طریق تغذیه مناسب، راه‌های اصلی جلوگیری از گسترش این مشکلات هستند. مثلاً استفاده از روش‌های طبیعی مانند رژیم غذایی متعادل می‌تواند به بهبود دفاع طبیعی بدن کمک کند.
با آگاهی از بیماری‌های متداول سگ و نشانه‌های اصلی هر کدام، می‌توان زودتر اقدام کرد و از سلامت حیوان خانگی محافظت نمود. در ادامه، به پنج بیماری کلیدی سگ (ویروس پاروویروس، دیستمپر، هاری، کرم قلب و جرب دموکوزیس) همراه با توضیحات در مورد عوامل ایجادکننده، نشانه‌ها، روش‌های شناسایی و مدیریت و همچنین نقش تقویت دفاع بدن می‌پردازیم.
شایع‌ترین بیماری‌های سگ
۱ . ویروس پاروویروس سگ (بیماری پاروا)
پاروویروس یکی از عفونت‌های ویروسی شدید در سگ‌هاست که ابتدا در دهه ۱۹۷۰ شناسایی شد و به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. این ویروس از خانواده پاروویروس‌ها است و از طریق تماس با مدفوع آلوده یا سطوح کثیف منتقل می‌شود و می‌تواند برای مدت طولانی در محیط باقی بماند. پاروویروس معمولاً توله‌های جوان بین ۴ تا ۲۰ هفته را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد، زیرا سیستم دفاعی‌شان هنوز کامل نشده است. ویروس به سلول‌های تقسیم‌شونده در روده و مغز استخوان حمله می‌کند و منجر به آسیب‌های جدی می‌شود. نتیجه این حمله، مشکلات گوارشی شدید و ضعف عمومی است و نرخ مرگ در توله‌های مبتلا می‌تواند بالا باشد، حتی اگر بهبود اولیه رخ دهد، سگ ممکن است برای مدتی حامل ویروس باقی بماند.
علائم:
خستگی عمومی، از دست دادن اشتها، افزایش دما بدن و سپس بالا آوردن و اسهال شدید که اغلب با خون همراه است و منجر به کم‌آبی سریع می‌شود. در مراحل پیشرفته، نشت مواد از روده باعث کم‌خونی و حالت شوک می‌گردد. توله‌ها معمولاً علائم شدیدتری نشان می‌دهند.
تشخیص:
این بیماری علائمی مشابه بسیاری از مسمومیت‌ها و عفونت‌های گوارشی دارد لذا تشخیص آن سخت است. ابتلا به عفونت زمانی به طور قطعی تشخیص داده می شود که از طریق آزمایش خون و مدفوع تایید شود.
درمان:
هیچ درمان اختصاصی برای پاروا وجود ندارد و تمرکز روی حمایت از بدن است. این شامل تزریق مایعات وریدی، داروهای کنترل تهوع، تغذیه حمایتی و آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از عفونت‌های جانبی می‌شود. بستری در کلینیک و نظارت نزدیک دامپزشکی ضروری است و شروع زود هنگام مراقبت‌ها شانس زنده ماندن را افزایش می‌دهد.
پیشگیری:
واکسیناسیون از سن ۶ تا ۸ هفتگی و تکرار آن هر ۳ تا ۴ هفته تا ۱۶ هفتگی، بهترین روش حفاظت است. واکسن‌های مؤثر ایمنی پایداری ایجاد می‌کنند و حتی می‌توانند از مادر به توله منتقل شوند تا در برابر عفونت اولیه محافظت کنند.
۲. ویروس دیستمپر سگ (Canine Distemper)
دیستمپر سگ یک عفونت ویروسی پیچیده و اغلب مرگبار است که سیستم‌های متعددی در بدن سگ را درگیر می‌کند. این ویروس از خانواده پارامیکسوویروس‌هاست و از طریق ذرات معلق در هوا یا ترشحات تنفسی سگ‌های آلوده پخش می‌شود و در محیط‌های مرطوب و خنک می‌تواند برای هفته‌ها زنده بماند. سگ‌هایی با دفاع ضعیف، مانند توله‌های ناتوان یا آن‌هایی با مشکلات سلامتی دیگر، بیشتر در معرض خطر هستند.
علائم:
شروع با افزایش دما و ترشحات غلیظ از چشم و بینی. بعد از چند روز، ممکن است سرفه، عطسه و مشکلات ریوی ظاهر شود. نشانه‌های گوارشی مانند اسهال و بالا آوردن هم رایج است. یکی از ویژگی‌های خاص، سخت شدن پوست کف پا و بینی است. معمولاً ۳ تا ۷ روز پس از عفونت، علائم بروز می‌کنند. در موارد پیشرفته، ویروس به مغز نفوذ کرده و باعث تشنج، عدم تعادل، فلج یا تغییرات رفتاری می‌شود. این مرحله عصبی اغلب منجر به پایان ناخوشایند می‌گردد و توله‌های زیر ۴ ماه بیشترین آسیب را می‌بینند، با نرخ بقای پایین در صورت درگیری عصبی.
تشخیص:
بر اساس مجموعه نشانه‌های بالینی مانند مشکلات تنفسی، گوارشی و عصبی. تست‌های سریع برای آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن هم در دسترس است و تشخیص زودرس بسیار مهم است.
درمان:
درمان خاصی وجود ندارد و مراقبت‌ها حمایتی هستند. سگ معمولاً بستری می‌شود و از داروهای کاهش تب، مایعات وریدی، تغذیه دهانی، کنترل تشنج و آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های ثانویه استفاده می‌گردد. متأسفانه بسیاری از موارد مقاومت نمی‌کنند. تقویت دفاع بدن نقش کلیدی در بهبود دارد. پس از بهبودی، ممکن است آسیب‌های عصبی دائمی باقی بماند.
۳. هاری (Rabies)
هاری سگ یک عفونت ویروسی خطرناک است که باعث التهاب شدید مغز در پستانداران، از جمله سگ‌ها و انسان‌ها، می‌شود. عامل آن ویروس لایساویروس است و عمدتاً از طریق گاز گرفتن یا تماس بزاق حیوان آلوده با پوست یا غشاهای مخاطی منتقل می‌گردد. ویروس از اعصاب محیطی به سمت مغز حرکت می‌کند و دوره نهفتگی آن معمولاً ۱ تا ۳ ماه است، هرچند می‌تواند کوتاه‌تر یا طولانی‌تر باشد.
علائم:
نشانه‌های اولیه شامل افزایش خفیف دما و احساس گزگز در محل آسیب. سپس علائم عصبی و رفتاری مانند بی‌قراری، حساسیت به نور و صدا، گیجی و مشکلات حرکتی ظاهر می‌شود. در مراحل نهایی، ترس از آب، تشنج و فلج رخ می‌دهد. پس از بروز علائم، تقریباً هیچ راهی برای نجات وجود ندارد و مرگ در عرض ۱ تا ۲ هفته اتفاق می‌افتد. در سگ‌ها، اغلب با پرخاشگری یا افسردگی شدید همراه است.
تشخیص و درمان:
پس از ظاهر شدن نشانه‌ها، تشخیص قطعی سخت است و درمانی مؤثر ندارد. تمرکز روی پیشگیری است. واکسن هاری سالانه برای سگ‌ها ضروری است تا از عفونت جلوگیری شود. در صورت گاز گرفتن توسط سگ مشکوک، شستشوی سریع زخم و واکسیناسیون پس از مواجهه (معمولاً ۴ دوز) حیاتی است. واکسیناسیون منظم سگ‌ها خطر هاری را برای حیوان و انسان به حداقل می‌رساند.
۴. بیماری کرم قلب (Heartworm Disease)
کرم قلب یک انگل است که از طریق نیش پشه منتقل می‌شود. لاروهای انگل از سگ آلوده توسط پشه گرفته شده و پس از تکامل در پشه، به سگ سالم منتقل می‌گردند. لاروها حدود ۵ تا ۷ ماه طول می‌کشد تا به کرم‌های بالغ تبدیل شوند و در قلب، ریه‌ها و عروق خونی ساکن گردند. تجمع کرم‌ها باعث آسیب به دیواره عروق، مشکلات قلبی و تنفسی می‌شود و انگل می‌تواند سال‌ها در بدن بماند و سلامت را تهدید کند.
علائم:
در مراحل اولیه، اغلب بدون نشانه مشخص، و تنها تست‌ها می‌توانند آن را نشان دهند. با پیشرفت، سرفه مداوم، خستگی سریع در فعالیت، کاهش اشتها و وزن ظاهر می‌شود. در موارد پیشرفته، نشانه‌های نارسایی قلب مانند تورم شکم، بزرگ شدن کبد و ضعف عمومی بروز می‌کند. در حالت شدید، انسداد ناگهانی جریان خون باعث شوک قلبی، تنگی نفس و رنگ‌پریدگی لثه‌ها می‌شود که بدون مداخله فوری اغلب کشنده است.
تشخیص:
معمولاً با تست خون خاص (برای آنتی‌ژن کرم) توسط دامپزشک. گاهی بررسی لاروها در خون انجام می‌شود. چکاپ سالانه برای همه سگ‌ها توصیه می‌گردد.
درمان:
پیچیده و بر اساس شدت عفونت تنظیم می‌شود. ابتدا وضعیت عمومی تثبیت شده، سپس از داروهای خاص برای از بین بردن کرم‌های بالغ استفاده می‌شود. همزمان، داروهایی برای کنترل لاروها و التهاب تجویز می‌گردد. بهبودی نیاز به نظارت دقیق دارد
۵. جرب دمودکس (Demodicosis)
جرب دمودکس ناشی از کنه‌های دمودکس است که در حالت عادی در پوست سگ‌ها زندگی می‌کنند بدون ایجاد مشکل. اما وقتی دفاع بدن ضعیف یا نابالغ باشد، تعداد کنه‌ها افزایش یافته و بیماری ایجاد می‌شود. این مشکل در توله‌های زیر ۱۲ تا ۱۸ ماه شایع‌تر است، زیرا سیستم ایمنی‌شان هنوز کامل نیست. همچنین سگ‌های مسن یا با بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات غددی در خطر بیشتری هستند. این بیماری مسری نیست و از سگ سالم به دیگری منتقل نمی‌شود.
علائم:
ریزش مو به صورت لکه‌ای، قرمز شدن پوست، پوسته‌ریزی و ضخیم شدن پوست. معمولاً از صورت یا اطراف چشم شروع شده و به بدن گسترش می‌یابد. خارش اغلب خفیف است مگر اینکه عفونت باکتریایی اضافه شود. در موارد شدید، زخم‌های چرکی و خارش زیاد دیده می‌شود. بررسی پوست زیر میکروسکوپ برای دیدن کنه‌ها تشخیص را قطعی می‌کند.
درمان:
در موارد سبک، با رشد سن و تقویت دفاع بدن، خودبه‌خود بهبود می‌یابد. در موارد جدی، دامپزشک داروهای ضد انگل موضعی یا خوراکی مانند ایورمکتین یا گزینه‌های مشابه تجویز می‌کند. همچنین، بهبود تغذیه، کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و بهداشت پوست به مبارزه با انگل کمک می‌کند. در دوره درمان، تمیز کردن بستر و شستشوی منظم با مواد ضدعفونی ضروری است.
علائم سگ مریض
تشخیص زودهنگام بیماری در سگ نیاز به شناخت نشانه‌های کلی دارد. اگر سگ شما یکی از موارد زیر را نشان داد، ممکن است مشکلی وجود داشته باشد:
بی‌اشتهایی و کاهش وزن: کاهش ناگهانی علاقه به غذا یا نخوردن، که می‌تواند به مسائل گوارشی یا کلی اشاره کند.
بی‌حالی و افسردگی : کمبود انرژی برای فعالیت، خواب‌آلودگی بیش از حد یا تمایل زیاد به.
استفراغ یا اسهال: به ویژه اگر با خون یا مخاط همراه باشد. پارواویروس و دیستمپر اغلب با این نشانه‌ها مرتبط هستند.
تب: افزایش دمای بدن که می‌تواند عفونت را نشان دهد (با لمس گوش یا چشم قابل تشخیص
ترشحات چشمی/بینی: اشک‌ریزی، چشم قرمز یا بینی چرکی، که با عفونت‌های تنفسی یا ویروسی مرتبط است
سرفه یا عطسه : ممکن است به مشکلات ریوی، کرم قلب یا سایر مسائل تنفسی اشاره کند
مشکلات پوستی: خارش شدید، قرمز شدن، زخم یا ریزش مو لکه‌ای که می‌تواند به جرب یا بیماری‌های پوستی مربوط باشد
تغییرات عصبی : تشنج، فلج یا عدم تعادل که نشانه‌های جدی از مشکلاتی مانند دیستمپر یا هاری هستند.
به طور کلی، هر تغییر غیرعادی در اشتها، سطح انرژی یا رفتار سگ مهم است. ترکیب این نشانه‌ها با همدیگر جدی‌تر است. در چنین مواردی، فوراً به دامپزشک مراجعه کنید تا با بررسی و تست‌های لازم، علت مشخص شده و مدیریت آغاز گردد.
بیماری‌های قابل انتقال از سگ به انسان
برخی بیماری های مشترک (معروف به زئونوزها) می‌توانند به انسان منتقل شوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
هاری : ویروسی و تقریباً همیشه مرگبار در انسان. انتقال از طریق گاز گرفتن یا تماس بزاق سگ آلوده است.
بیماری‌های گوارشی (مانند سالمونلا، کمپیلوباکتر، ژیاردیا): سگ می‌تواند این عوامل را از محیط یا غذا جذب کند و از طریق مدفوع به انسان منتقل نماید، باعث مشکلات گوارشی شدید می‌شود.
لپتوسپیروز : باکتریایی که منجر به تب، آسیب کلیه و کبد می‌شود. اغلب از جوندگان می‌آید اما سگ می‌تواند ناقل باشد.
کرم‌های روده‌ای (مانند آسکاریس، قلاب‌دار، تنیا): تخم انگل‌ها در مدفوع سگ می‌تواند به انسان برسد. در موارد خاص، لاروها در بدن انسان حرکت کرده و مشکلات مانند کیست‌های داخلی ایجاد می‌کنند.
عفونت‌های پوستی : قارچ‌ها مانند کچلی یا کنه‌های نیش‌زن که باعث قرمز شدن حلقوی پوست و خارش می‌شوند و از سگ به انسان منتقل می‌گردند. البته جرب دمودکس معمولاً مسری نیست.
با این حال، با شستن دست‌ها پس از تماس با سگ، تمیز نگه داشتن فضای زندگی او و کنترل انگل‌ها، خطر انتقال را می‌توان کم کرد. واکسیناسیون سگ‌ها (به ویژه علیه هاری) و درمان منظم ضد انگل از راه‌های کلیدی جلوگیری از بیماری‌های مشترک است.
اهمیت تقویت سیستم ایمنی در بیماری‌های سگ
یک دفاع قوی بدنی نقش حیاتی در جلوگیری و مدیریت مشکلات سلامتی سگ دارد. سگ‌هایی با تغذیه نامتعادل، استرس یا مشکلات زمینه‌ای (مانند عفونت‌های طولانی یا نقص‌های مادرزادی) بیشتر به عفونت‌های ویروسی و انگلی حساس هستند. بنابراین، تقویت دفاع با رژیم غذایی مناسب، واکسیناسیون به‌موقع و روش‌های طبیعی اهمیت دارد.
یکی از رویکردهای مفید برای بهبود دفاع بدن سگ، استفاده از مواد طبیعی و مکمل‌های حمایتی است. این مواد با ترکیب عناصری مانند گیاهان تقویت‌کننده، به طور هماهنگ روی دفاع ذاتی، سلولی و هومورال اثر می‌گذارند. برای مثال، برخی ترکیبات گیاهی می‌توانند تولید سلول‌های دفاعی را افزایش دهند، پاسخ به واکسن‌ها را بهتر کنند و التهاب‌ها را کاهش دهند. فواید چنین رویکردهایی شامل بهبود مقاومت به واکسن‌ها، حفاظت بهتر در برابر عوامل عفونی، جلوگیری از عفونت‌های تازه و کاهش نشانه‌های تنفسی و گوارشی است. ترکیب این روش‌ها با مراقبت‌های معمول می‌تواند از شدت بیماری‌هایی مانند پاروویروس و دیستمپر بکاهد. در کل، واکسیناسیون پیشگیرانه همراه با تقویت طبیعی دفاع، از بهترین استراتژی‌های حفاظت سگ در برابر تهدیدهای جدی است.
برای جلوگیری از گسترش و انتشار ویروس ها و بهبود سریع تر بیماری ها می توان از دارو های گیاهی مورد تایید سازمان دامپزشکی نظیر ایمونوپروپوفیت (Immuno Propophyt) استفاده کرد. این دارو با تقویت سیستم ایمنی خود به سگ های بیمار که تحت درمان با دارو های کورتون و آنتی بیوتیک هستند کمک می کند.
